گفت‌وگو با ناصر صفاریان
هنوز نوشتن نقد فیلم برایم ایده‌آل است
نام صفاریان را پیش تر در عرصه كارهای مستند شنیده‌ایم. اما این كارگردان عرصه فیلم مستند اواخر سال 82 ساخت اولین فیلم كوتاه داستانی‌اش را با نام «اتو استاپ» شروع كرد. صفاریان در این كار از حضور بازیگری چون میترا حجار استفاده كرده است.
صفاریان این روزها مشغول ساخت فیلمی مستند درباره احمدرضا احمدی است. او ساخت فیلمی مستند را درباره فروغ فرخ زاد در كارنامه كاری خود دارد.
با صفاریان از «اتو استاپ» و فعالیت‌های اخیرش گفتیم.
چه طورشد كه سوژه ساخت «اتو استاپ» به ذهن تان رسید؟
«اتو استاپ» برگرفته از داستانی نوشته میلان كوندراست. این داستان را از مجموعه قصه «عشق‌های خنده‌دار» انتخاب كردم. فیلمنامه آن را علیرضا معتمدی نوشت و برای شروع فیلمبرداری همراه باران كوثری به عنوان بازیگر زن، علیرضا معتمدی بازیگر مرد و نگار جواهریان عكاس گروه، راهی چابهار شدیم.
چه طور شد كه بازیگران كار تغییر كردند؟
مكان فیلمبرداری ما محلی خارج از شهر بود. در آن منطقه موبایل‌ها خط نمی‌دادند. پس از این كه یك روز با بچه‌های گروه در خارج از شهر، لوكیشن‌ها را بررسی و قسمت‌هایی از كار را فیلمبرداری كردیم در راه برگشت موبایل‌ها خط داد و متوجه شدیم كه اردشیر افشین‌راد فوت كرده . چون اردشیر افشین‌راد دوست نزدیك اكثر بچه‌ها بود روحیه كلی گروه به گونه‌ای نبود كه بتوانیم كار را ادامه دهیم. به همین خاطر به تهران بازگشتیم. پس از بازگشت به خاطر این كه باران، سر فیلمبرداری كاری رفت، نتوانستیم از او در ادامه كار استفاده كنیم و متعاقباً حضور علیرضا معتمدی هم منتفی شد.
فقط بازیگران كار بودند كه در ادامه تغییر كردند؟
فیلمنامه‌ای كه علیرضا معتمدی نوشته بود با بازیگران جدید كار، همخوانی نداشت. به همین خاطر خودم فیلمنامه را با مبنا قرار دادن داستان میلان كوندرا نوشتم.
چرا این داستان را از بین داستان‌های مختلف كوندرا انتخاب كردید؟
ویژگی خاص داستان كوندرا این بود كه طی بازی‌هایی كه در داستان وجود دارد، افراد حاضر در آن به شخصیت و لایه‌های مختلف هویت یكدیگر پی می‌برند. هدف كوندرا این بوده كه نشان دهد می‌توان مسائل جدی و مهم مربوط به افراد را در مسائل سطحی و بازی‌های آنها پیدا كرد. «هویت» داستان دیگری از كوندراست كه علاقه زیادی دارم فیلمی با محوریت آن بسازم. علاوه بر این ها «اتو استاپ» محمل مناسبی بود تا ایده استفاده از دوربین هندی‌كم را عملی كنم.
ایده استفاده از دوربین هندی‌كم؟
در فیلم «اتو استاپ» اصلاً فیلمبردار وجود ندارد. خود بازیگرها از یكدیگر فیلمبرداری می‌كنند.
ایده این شیوه كار از طرف شما بود؟
نه، علیرضا معتمدی ساخت فیلم را به این طریق پیشنهاد داده بود.
پس شما زمان هدایت بازیگران، هم باید آن ها را به عنوان بازیگر راهنمایی می‌كردید هم به عنوان فیلمبردار؟
علاوه بر این كه بازیگران را از جهت شیوه بازی هدایت می‌كردم همان قدر هم برخی مسایل را درباره فیلمبرداری توضیح می‌دادم.
با این كه بیننده، فیلمبردار پشت دوربین را نمی‌بیند به چه علت از بازیگران به عنوان فیلمبردار استفاده كردید؟
در یكی - دو صحنه برای این كه كار با سرعت بالایی پیش رود، سهراب خسروی تدوینگر و مجری طرح، پشت دوربین می‌رفت اما سایر صحنه‌ها را خود بازیگران فیلمبرداری می‌كردند.
مخاطب متوجه این مساله می‌شود؟
بله، به وسیله دیالوگ‌هایی كه در كار هست، بازیگر متوجه می‌شود این بازیگر است كه فیلمبرداری می‌كند. به عنوان مثال شخصیت زن در ماشین می‌نشیند و می‌گوید كه از من فیلم نگیر و یا در چند دیالوگ صحبت از رد و بدل كردن دوربین وجود دارد. در این صحنه‌هاست كه بیننده متوجه می‌شود فیلمبردار، بازیگر كار است.
چه طور شد كه برای این كار از بازیگران حرفه‌ای استفاه كردید؟
با اینكه «اتو استاپ» اولین فیلم داستانی من بود اما ترجیح دادم تا از بازیگر حرفه‌ای برای ایفای نقش‌های این كار استفاده كنم.
به طور كلی می‌توانم بگویم نوع كار، این گروه بازیگر را می‌طلبد. در قسمت‌های مختلف كار، رفت و برگشتی بین شخصیت اصلی بازیگر و نقش وجود دارد كه مطمئناً بازیگر غیرحرفه‌ای قادر به ایجاد چنین صحنه‌هایی نیست. برخی كارها نیاز به بازی یك نابازیگر دارد تا مخاطب، پیش زمینه در مورد بازیگر نداشته باشد. اما «اتو استاپ» این ویژگی‌ها را نداشت بنابراین از بازیگر حرفه‌ای در آن استفاده كردم.
انتخاب میترا حجار برای این نقش دلیل خاصی داشت؟
زمانی كه قرار بود این كار را با گروه باران كوثری و علیرضا معتمدی بسازم، میترا حجار در جریان كار قرار داشت. او تحلیل‌هایی بسیار خوب و دقیق از داستان میلان كوندرا داشت. بنابراین احساس كردم او بهترین فردی است كه می‌تواند از پس نقش بربیاید. برداشت‌های او از قصه در بسیاری از قسمت‌ها شبیه آن چه بود كه من در تصورم داشتم.
بازیگران چه طور با این مسأله كه قرار است خودشان فیلمبردار كار باشند، كنار آمدند؟
منطقی كه در ابتدا برای اعضای گروه مطرح كردم این بود كه زن و مردی با هم راهی مسافرت می‌شوند و دوربین هندی‌كم در دست دارند كه آنان این دوربین را طی سفر با هم رد وبدل می‌كنند. برای این كه فكر اولیه ما همین بود گاهی اوقات كه لرزشی در دست بازیگران ایجاد می‌شد، فیلمبرداری را تكرار نمی‌كردیم، زیرا هدف ما نشان دادن داستان زن و مردی بود كه با دوربین هندی‌كم از هم فیلمبرداری می‌كنند.
نتیجه كار همانی بود كه در ابتدا مد نظر داشتید؟
خودم از كار راضی هستم، اما مسأله‌ای كه پس از ساخت یك فیلم به وجود می‌آید آن است كه كارگردان دوست دارد تا كارش دیده شود، این نیاز طبیعی كسی است كه كاری را انجام می‌دهد. «اتو استاپ» مدتی است كه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتظر دریافت مجوز است، اما فعلاً چنین مسأله‌ای اتفاق نیفتاده است.
مدت زیادی مشغول ساخت فیلم مستند بودید. چطور شد كه به فكر حضور در عرصه ساخت فیلم كوتاه افتادید؟
مسأله‌ای كه برای من همیشه در اولویت قرار داشت، سوژه‌ای بود كه به ذهنم می‌رسید. وقتی سوژه‌ای مستند درباره زندگی فروغ فرخ زاد به ذهنم رسید، ساخت فیلمی را درباره او شروع كردم، زیرا كه علاقه‌ام به ساخت چنین فیلمی بود. زمان ساخت «اتو استاپ»، سوژه یك فیلم داستانی به ذهنم رسیده بود، از آن جهت كه دوست داشتم آن كار داستانی را بسازم سراغ ساخت فیلم كوتاه رفتم. هیچ تعصبی ندارم كه حتماً در عرصه فیلم كوتاه یا مستند حضور داشته باشم.
ساخت فیلم بلند را مدنظر دارید؟
ساخت یك كار بلند را در نظر دارم كه چند سالی است این طرح در مرحله پیش تولید متوقف شده است.
چرا فیلم را نمی‌سازید؟
در تلاش هستیم تا حمایت ارگانی را برای ساخت این فیلم جذب كنیم. اگر سرمایه ساخت آن فراهم شود، مطمئناً ساختش را شروع خواهم كرد. فیلمنامه این كار را هم علیرضا معتمدی نوشته است.
ایده‌آل شما در عرصه سینما ساخت فیلم بلند سینمایی است؟
فعالیت در سینما را با نوشتن نقد بر فیلم‌ها شروع كردم و همچنان هم عرصه‌ای كه بیش ترین علاقه را دارم همین نگارش نقد است.
اما ساخت فیلم بلند را دوست دارم چون سوژه‌ای در دستم هست كه تمایل زیادی به ساختش دارم بنابراین می‌خواهم فیلم بلند هم بسازم.
اما ساخت فیلم بلند مسأله اساسی اكثر فیلم كوتاه سازان ماست...
به این خاطر است كه بسیاری از افراد تصور می‌كنند ساخت فیلم كوتاه، كاری غیرحرفه‌ای است و فردی غیرحرفه‌ای آن را انجام می‌دهد. اما این تصوری بسیار اشتباه است. فیلم كوتاه فقط تمرین كردن نیست و خودش عرصه بسیار مهمی برای حضور فیلمسازان است.
نظرتان درباره انتخاب «اتو استاپ» برای حضور در جشن خانه سینما چیست؟
انتخاب این كار را به حساب لطف هیأت انتخاب می‌گذارم، اما به طور كلی نظر مثبتی نسبت به شیوه داوری در جشن خانه سینما ندارم. زیرا كه در این جشن افرادی كه در مورد كارها نظر می‌دهند به آن حیطه چندان آگاهی ندارند. شیوه داوری به این صورت اصلاً برای من قابل قبول نیست، زیرا كه نظرهایی نه چندان كارشناسانه در مورد كارها ارائه می‌شود.
روزنامه «بانی‌فیلم»
سی/ تیر/ هشتادوسه