… ببری رونق مسلمانی
ناصر صفاریان
در سال 1916 میلادی، در دهكده‌ای واقع در جنوب پرتغال، سه دختر بچه روستایی هنگامی كه برای بازی به جنگل رفته بودند، با یك بانوی نورانی به نام فاطیما مواجه می‌شوند كه از آن‌ها دعوت می‌كند دوباره به آن محل بروند. در ششمین دیدار، در سال 1917 و در حالی كه هفتاد هزار نفر برای دیدن این بانو آمده بودند، فاطیما در مقابل چشمان حیرت‌زده مردم، سه بار خورشید را می‌چرخاند و ثابت نگاه می‌دارد. با چاپ این خبر در روزنامه لیبراسیون مورخ پانزدهم اكتبر 1917، این قضیه جنبه رسمی به خود می‌گیرد. پس از مدتی، با مرگ دو تن از كودكان، افراد بیش تری به این جریان ایمان می‌آورند. زیرا بانوی مزبور به آن‌ها گفته بود كه به زودی آن‌ها را نزد خود به بهشت خواهد برد. در سال 1919 در مكان رویت فاطیما، عبادتگاهی ساخته می‌شود كه سه سال بعد توسط عده‌ای از مخالفین منفجر می‌شود. اما در سال 1928، ساخت كلیسای مجللی در این مكان آغاز می‌شود، كه آنجا را تبدیل به یك مكان مذهبی بزرگ می‌كند.
در سال 1930 اسقف لیبریا، اجازه بنیان‌گذاری آیین مخصوص فاطیما را صادر می‌كند. و در سال 1932 اجازه كلیسا برای برگزاری این آیین، موجب گسترش بیش از پیش مراسم مربوط به فاطیما می‌شود. و حالا 79 سال پس از این واقعه، شبكه دوم سیما اقدام به پخش یك فیلم مستند 32 دقیقه‌ای به نام «فاطیما» می‌كند و با تبلیغات فراوان از این ماجرا، یك اسطوره می‌سازد.
علاوه بر تبلیغات نامناسب پیرامون این فیلم و عدم اطلاع رسانی درست درباره این موضوع، به شكلی كه برای بیننده به كلی این شبهه باقی می‌ماند كه چه طور پس از این همه سال، تازه این خبر به گوش ما می‌رسد، مهمترین نقطه ضعف فیلم كه موجب اعتراض سفارت واتیكان شده ، استفاده تبلیغاتی‌ای است كه برای برتر نشان دادن اسلام، غرب و مسیحیت را به زیر سؤال می‌كشد. در حالی كه ابراهیم حاتمی‌كیا، فیلم‌بردار صحنه‌های این فیلم كه خبر وجود چنین مسئله‌ای را به ایران آورده ، درباره «فاطیما» می‌گوید: «هدف، ارائه حرفی درباره مذهب و رویكرد انسان معاصر به مذهب است، نه صحبت درباره یك مذهب خاص مثل اسلام و مسیحیت.» البته، این حرف حاتمی‌كیا به آن چه خودش فیلم‌برداری كرده برمی‌گردد نه به اثر نمایش داده شده! قضیه از این قرار است كه حاتمی‌كیا در یك مسافرت تحقیقاتی-شخصی، با دوربین ویدئویی‌ای كه همراه داشته، صحنه‌هایی مربوط به كلیسا، محل سابق زندگی سه دختر بچه و مراسم دعا را فیلم‌برداری كرده است. او پس از بازگشت، این صحنه‌ها را در اختیار تلویزیون قرار داده تا به شكل شایسته‌ای- احتمالاً پخش گوشه‌هایی از نماهای فیلم‌برداری شده در یك برنامه ویژه- از آن‌ها استفاده شود. اما تلویزیون ضمن مونتاژ این صحنه‌ها با نماهای آرشیوی موجود، بر روی اثر تدوین شده، از گفتار متن هم استفاده كرده است و در حقیقت، با «ساخت» یك مستند، نماهای فیلم‌برداری شده توسط حاتمی‌كیا را به مسیر دیگری انداخته . زیرا با وجودی كه در عالم واقع، و حتی در فیلم نمایش داده شده از تلویزیون، هر كس با آیین و رسوم خود در عبادتگاه مزبور حضور می‌یابد و ذكرهای افراد به زبان‌های مختلف است و حتی ظواهر امر بر مسیحیت تكیه دارد - كلیسا، راهبه‌ها، اپراهای كلیسایی، ناقوس، مجسمه‌ای كه شبیه حضرت مریم است، صلیبی كه مردم به تسبیح آویخته‌اند - گفتار متن فیلم سعی در نفی حركات مسیحی دارد و اقدامات كلیسا را به پای مسائل دیگری می‌گذارد. با هم به بخش‌هایی از نریشن این فیلم توجه كنیم:
-(پس از ذكر اقدامات كلیسا برای برگزاری آیین مذهبی فاطیما:) این همه، تنها در جهان سیاست می‌گذشت.
- اصرار مردم بود كه پذیرش رسمی این واقعه را شكل داد و قوت بخشید.
- زائران فاطیما، درخواست بازگشت ایمان به قلب‌های بیمار از ظلمت و تاریكی دنیای غرب را دارند.
-زائران فاطیما، در انتظار طلوع خورشید عدالت، از فاطیما طلب عوض شدن زندگی‌شان را می‌نمایند.
- آیا عجیب نیست كه این مردم در سفری از جهان مسیحیت به جهان اسلام، دخیل عشق و انابه بر ارادت قلبی خود نسبت به دختر پیامبر اسلام می‌بندند؟
-زیارت‌های پاپ‌ها از فاطیما ساده نیست.
-اقبال پدران مسیحی نسبت به بانوی بزرگ اسلام، جریانی است كه چشم معتقدان به فاطیما را به حقانیت رسم و راه حضرت فاطیما روشن می‌سازد و خبر از عمق نفوذ بانوی بزرگ اسلام در جهان مسیحیت دارد.
- و از همه مهم تر، اعلام سفر پاپ ژان پل دوم به این شهر است. گفتار متن فیلم بر روی نماهایی از سفر پاپ‌های دیگر و نمایش یك نمای مجرد از پاپ ژان پل دوم- كه مشخص نمی‌شود كجاست- این گونه است : او به شهر فاطیما آمده است تا از بانوی اسلام تشكر كند كه جانش را در جریان یك واقعه نجات داده است.
گفته می‌شود كه مهم ترین اشكال این فیلم، صحنه مزبور است و اعتراض سفارت واتیكان در تهران، بیش‌تر به این صحنه بر می‌گردد. حرف‌های تأیید نشده‌ای حاكی از این است كه این صحنه‌های آرشیوی ربطی به موضوع فاطیما ندارد و حتی آن نمایی كه از پاپ ژان پل دوم نشان داده می‌شود، مربوط به سفری دیگر و موضوعی دیگر است.
آن گونه كه از استفاده نابه جای تلویزیون از نماهای فیلم‌برداری شده توسط ابراهیم حاتمی‌كیا و به خصوص استفاده از نریشن بسیار تبلیغاتی و یكسویه فیلم بر می‌آید، سیمای جمهوری اسلامی ایران، در راه رسیدن به هدف، به كارگیری هر وسیله‌ای را مجاز می‌شمارد. در حالی كه تبلیغ برای اسلام باید به شكل صحیح و مناسبی صورت پذیرد و به هتك حرمت دیگران منجر نشود. زیرا در این صورت، نه تنها جاذبه‌ای ایجاد نشده، كه دافعه نیز پدید آمده است:
«گر تو قرآن بدین نمط خوانی ، ببری رونق مسلمانی»
1374/8/4
روزنامه سلام