ناصر صفاریان
هنوز كه هنوز است مشكلِ ـ گویا ـ ازلی و ابدی سینمای مستند این دیار هم‌چنان پابرجاست. هنوز نمایشی در كار نیست و بازاری وجود ندارد و فیلم‌سازان، بی‌امیدِ دیده شدنِ ـ گسترده ـ مستند می‌سازند. می‌سازند و دیده نمی‌شود و كنار می‌گذارند و بعدی را می‌سازند و... این چرخه همین‌طور می‌چرخد. ولی در این یكی‌دو سال ـ و به‌ویژه امسال ـ تعداد جشنواره‌ها و هفته‌های فیلمی كه مستند نشان می‌دهند آن‌قدر زیاد شده كه علاقه‌مندان پی‌گیر هم از دنبال كردنش بازمی‌مانند. اگر پیش از این مستندسازی مد شده بود، حالا برگزاری جشنواره و هفتة فیلم ـ هم ـ به این مد پیوسته است. به خودی خود، این خیلی خوب است و موجب تماشای ـ هرچند ناچیز ـ تعدادی از فیلم‌های ساخته‌شده.
ولی این فقط یك سوی ماجراست و به نفع تماشای بیش‌تر مستندهای محروم از امكان نمایش. در واقع اگر به جشنواره‌ها به عنوان محل اكران نگاه كنیم خوب است. اما می‌دانیم كه جشنواره، جشنواره است و اكران، امر دیگری‌ست. در این میان، با نگاهی به فهرست فیلم‌های این رویدادهای ریز و درشت، می‌بینیم كه انگار همه‌اش یكی‌ست؛ با چند اختلاف البته. چه مهم‌ترها مثل جشنوارة «سینماحقیقت» و جشن خانة سینما، و چه كم‌تر مهم‌ها و حتی غیرحرفه‌ای‌ها در برگزاری، هیچ‌یك شرط عدم نمایش قبلی ندارند و هر فیلم چندین و چند بار نمایش‌داده‌شده را هم می‌پذیرند.
ین شاید از فلان هفتة فیلم استانی و بهمان جشنوارة تبلیغی فلان نهاد غیرهنری پذیرفته باشد، ولی «سینماحقیقت» و جشن خانة سینما چرا؟ حالا به گونه‌ای‌ست كه گویی چمدانی از فیلم مستند آماده كرده‌اند و هر كس و هر جا كه می‌خواهد جشنواره‌ای برگزار كند و هفتة فیلمی، سراغ آن چمدان را می‌گیرد و برایش می‌فرستند. كار هم كه تمام می‌شود دوباره فیلم‌ها را در چمدان می‌گذارند و آن را برای جای بعدی می‌فرستند. و این چمدان آماده برای هر حضور، هر بار ـ با كم و زیاد شدن تعداد اندكی از فیلم‌هایش ـ ركن ركین و اصل اصیل برگزاری است.
پایان ماجرا كاش اشاره به همین چند نام بود و همین چند رویداد. ولی متأسفانه مهم‌ترین اتفاق سینمایی كشور، جشنوارة فیلم فجر، به گونه‌ای عجیب‌تر از این اشارة عجیب در راه است. اعلام شده امسال، بخش مستند و كوتاه جشنواره هیچ فیلم جدیدی نمی‌پذیرد و آن‌چه به نمایش درمی‌آید، آثاری‌ست كه پیش از این در جشنواره‌های داخلی دیگر تحسین شده‌اند. از این‌كه راه بر امكان نمایش دیگری بسته می‌شود كه بگذریم، این سؤال در ذهن می‌ماند كه چرا و چه‌گونه می‌توان بخش مستند و كوتاه داشت و به جای آثار جدید، تكراری‌ها و دیده‌شده‌ها را دوباره در جدول چید؟ این اتفاق عجیب، آیا در شأن جشنواره‌ای هست كه هر سال بر بهتر شدن خود تأكید دارد و تلاش؟
ماهنامه فیلم- دی 1386