نوشته ها



لشكری از نام ها

ناصر صفاریان

سال ها پیش از این و در زمانه اقتدار سینمای- اتفاقا موفق- هدایتی و حمایتی، فیلمها را درجهبندی میكردند و بر آن اساس، سرنوشت اكرانشان مشخص میشد؛ اینكه در چه فصل روی پرده بروند و چه مدت آن بالا بمانند و قیمت بلیتشان چقدر باشد و... .
پس از آن، دوره دیگری آمد و درجهبندی ظاهری پسزده شد ولی در باطن ماند و ماند و ماند؛روزی به نام سینمای ارزشی، روزی به نام سینمای ملی، روزی به نام سینمای فاخر و... . هر روز كسی آمد و از نوعی سینمای موردپسند خود و همفكرانش حمایت كرد و در واقع، درجه «الف» پیشین را برای عنوان مورد علاقه خود در نظر گرفت.
این قضیه درجه و حمایت، اگر در سیستم سینمای دولتی گاهی دچار نوسان شد و- مدام- اسم عوض كرد، در تلویزیون سفت و سخت پابرجا ماند و از پایه و اساس، در بنیانهای ساختار تصویب و تولید تلویزیونی جا خوش كرد.
اصل ماجرا هم این گونه شده بود و ماند كه ترازوی سیستم محاسبه دقیقهای سینما، براساس «الف»، «ب» و «ج» تعیین شد. از همان طرح اولیه- و گاه از تعریف شفاهی یك قصه- كلید درجهبندی زده میشود تا پایان پخش سریال و قسطهای آخری كه – گاه مدتها- پس از پایان و حتی از یاد رفتن آن پرداخت میشود.
درجهبندی «بهتر»، یعنی بودجه «بیشتر». در شكل كلی و یعنی در حالت ایدهآل هم باید این گونه باشد ولی حقیقت این است كه نیست. نه تنها در تولید تله فیلمهای این روزها كه در ساخت سریالهای ریز و درشتی كه رگهای از خلاقیت در بعضیشان هست و حجم زیادی از هنر در تعدادی دیگر و نبود ذرهای استعداد در بعضیشان هم آنچه بر فضای تولید حاكم است، نه نگاه برآمده از دانش و هنر كه برآیندی از سلیقه و نظرات شخصی است.
در این میان، بحث سریالهای «الف ویژه»، فراتر از بحث هر- این گونه- بحثی است. چرا كه پول بیشتری در میان است و بیش- و پیش- از هرچیز، ساختن آن یك جور امتیاز است تا نوعی حق.
نه همه كس را به واحد تولید آن راه است و نه هرآنچه برتر است «الف ویژه» و نه هرچه «الف ویژه» است- لزوما- بهتر. به همین خاطر هم هست كه «الف ویژه»ها معمولا به صورت رسمی، عنوانشان مطرح نمیشود و اغلب نمیدانیم كدام یكی كه در مرحله تولید است این نشان را بر خود دارد و كدام یكی نه.
از حواشی و از شنیدههاست كه میفهمیم و میدانیم مثلا فلان سریال یا بهمان مجموعه تاریخی «الف ویژه» است و از دل همین كنار هم گذاشتن مولفهها و نشانهها و شباهتهاست كه میفهمیم كدام هست و كدام نیست.
ولی گذشته از آنچه شكل ظاهری و حاصل نگاه ظاهربین مسؤولان تعیینكننده و تصویبكننده گروههای گوناگون تلویزیون است و به عظیم بودنی از جنس برج و بارو و تیر و تفنگ بیشتر برمیگردد و «بیگ پروداكشن» مینامندش، دو چیز و دو عامل است كه باعث «الف» بودن و «ویژه» بودن میشود.
یكی، موضوعی كه ویژه باشد و دیگری سازنده ویژه، پیشزمینههای ارزشی است كه این ویژه بودن را رقم میزند .از دل همین ویژگیهاست كه ویژههایی از این جنس و از این دست، پا به عرصه وجود مینهند. حلقه سبز و یوسف پیامبر(ع)؛ این آثار را یادتان هست؟ صحنههای زائد و بیموردی كه میتوانست نباشد و بود را به خاطر دارید؟ فیلمنامههای كدامشان فیلمنامههای واقعی بود و بر اصول؟
بحث فیلمنامه كه میشود، آن وقت نوبت افسوس بر سریال «در چشم باد» هم به میان میآید كه كارگردانی خوبش فدای آب بستن بیهوده در كش دادن فیلمنامه و ضرباهنگ كشدار شده است.
این همان چیزی است كه در عرصه دیگری از جنس یك سریال خانوادگی ولی با تهیهكنندهای ویژه هم خودش را نشان میدهد. سریالی كه دعوای زن و شوهری است كه در دو، سه قسمت به پایان – واقعی- رسیده ولی كلی كش داده میشود و این ریتم كندكند تا جایی پیش میرود كه حتی اگر دو، سه قسمت را هم از دست بدهی، وقتی دوباره پای تلویزیون مینشینی گویی هیچ چیزی از كف نرفته و داری ادامه همان سه، چهار هفته پیش را تماشا میكنی.
آش شور سریالهای «الف ویژه» و این – گونه- آببستنها آنقدر خودش را به رخ كشیده كه عجیبترین نمونهاش را این روزها در روزنامهها خواندیم: «نه قسمت از مجموعه آشپزباشی حذف میشود تا ریتم بهتری پیدا كند».
به نظر شما این یعنی چه، آن هم در شرایطی كه حرفهایی از ارقام بسیار عجیب دستمزد عوامل اصلی سریال به گوش میرسد. اگر این حرفها- و این اعداد- درست باشد، تكلیف این نه قسمت و این همه دقیقه هدررفته چه میشود و مسؤولش كیست. سریالهای «الف ویژه» كه پرداختشان و زمان پخششان ویژه است، نظارت پخش ویژهای نیاز ندارند كه اینگونه نشود؟
نگاهی كه به گذشته بیندازیم و سریالهای انقلاب به این سو را در ذهن مرور كنیم، به چه نامهایی میرسیم؟ كدامها ماندهاند و كدامها رفتهاند؟
«هزار دستان» و «كوچك جنگلی» كه ماندند و ماندنی شدند و خواهند ماند، مگر عنوان «الف ویژه» بر سینه داشتند؟ و مگر این لشكر الفهای ویژه كه یكییكی میآیند و میروند، اغلبشان جز برخی لحظهها و صحنهها – آن هم شاید- چیز دیگری در خود دارند؟
چه چیزی از آن «حلقه سبز»ی كه ابتدا ادعا میشد هر قسمتش مثل یك فیلم سینمایی خواهد بود و اینگونه كار شده، در یاد مانده است و مگر حاصل این «الف ویژه» پرخرج، پایینتر از برخی كارهای عادیتر از ویژههای همین سیما نبود؟
... جای كمی تامل نیست در این مسیر بی ترمز”الفهای ویژه “ كه چنین به سرعت عبور میكنند!؟

همشهری ماه- خرداد 1389