چگونه می توان فیلم مستند و کوتاه ندید؟

ناصر صفاریان

چندی پیش، وقتی – مانند بیش تر دستورها – ناگهان اعلام شد بخش های مستند و کوتاه از جشنواره فیلم فجر حذف شده، یکی از معدود افرادی بودم که از این مساله خشنود شدم. مخالفان بسیار این طرح، نظرشان این بود که به این ترتیب، یکی از امکان های نمایش فیلم مستند و کوتاه حذف می شود و در این وانفسای مشکل نمایش نباید به استقبال طرح معاونت سینمایی رفت و به آن تن داد.
البته آن چه اعلام شد، طرح یا پیشنهاد نبود و اعلام قطعی تصمیم نهایی شده ای بود که نظر خود فیلم سازان هیچ نقشی در آن نداشت. پس این که من چه بگویم و او چه بگوید – مثل همیشه – بی اهمیت بود. بگذریم که – باز مثل همیشه – گفته شد پس از مشورت به این نتیجه رسیده اند، ولی نکته این جا بود که انجمن مستند سازان، انجمن تهیه کنندگان مستند و انجمن فیلم کوتاه، یعنی سه صنف مربوط و حرفه ای ترین مرجع های این عرصه ، از این تصمیم و از این که مشاوران و عالمان و دانایان چه کسانی بوده اند کوچک ترین خبری نداشتند.
با این حال، به عنوان کسی که در سالیان گذشته، هم در جشنواره فجر فیلم داشته ام، هم در جشنواره سینما حقیقت و هم در جشنواره فیلم کوتاه، گمانم این بود شکل برگزاری بخش های مستند و کوتاه در جشنواره فجر آن قدر بد و غیر حرفه ای است که نبودنش بهتر از بودن است. همیشه طوری برای این دو بخش برنامه ریزی شده که آثار کوتاه و مستند، زیر سایه فیلم های بلند گم می شود و تمام توجه برگزار کنندگان چنان متوجه فیلم های سینمایی است که آن دو بخش ( و انیمیشن البته ) به مثابه طفیلی و تنها به قصد بالا بردن آمار و شلوغی جشنواره جلوه می کنند و بس.
از آن جا که اصلاح نا کارآمدی و امید به درست شدن ماجرا در سال های قبل به هیچ جایی نرسیده بود، کوچک ترین امیدی به این که امسال می توانست وضعیت اصلاح شود، خوش خیالی محض بود. پس با آگاهی به این که حذف این بخش ها نوعی پاک کردن صورت مساله است، موافق با این اعلام بودم. چرا که معتقدم صفر، هر چه باشد، از منفی بالاتر است.


**********

سال هاست جشنواره های بزرگ دنیا که محل نمایش فیلم های بلند سینمایی هستند، آثار کوتاه و مستند هم نشان می دهند. اتفاقا استقبال از این بخش ها خوب است و بیننده های خاص خودش را دارد. طوری هم برگزار می شود که این آثار زیر سایه فیلم بلند قرار نمی گیرد و هم فیلم سازان راضی اند و هم مخاطبان. در کنار این جشنواره ها جشنواره های دیگری هم هستند که کارشان فقط فیلم مستند است، یا کوتاه یا هر دو. هیچ مزاحمتی هم برای یکدیگر ندارند.
با این حال، معاون جدید سینمایی دلیل حذف سینمای کوتاه و مستند از جشنواره فجر را اهمیت – بیش تر – قائل شدن برای جشنواره های تخصصی این دو عرصه دانسته بود. ایشان گفته بود فیلم مستند و کوتاه را از جشنواره فجر حذف کردیم تا « جشنواره سینما حقیقت » و « جشنواره فیلم کوتاه » حرفه ای تر برگزار شود و بهتر.

***********

حالا، جشنواره های سینما حقیقت و فیلم کوتاه را اندکی قبل پشت سر گذاشته ایم و راحت تر می توانیم درباره دلیل حذف از جشنواره فجر را قضاوت کنیم.امسال که بنا بود این دو جشنواره، تخصصی تر و بهتر برگزار شود، شاهد برگزاری بسیار ضعیف و حتی پایین تر از سال نخست جشنواره های استانی در دور افتاده ترین شهرهای کشور بودیم.
وقتی پیش از آغاز جشنواره، پیامک هایی برای اطلاع رسانی بخش ها و فیلم ها به دست مان می رسید، خوش بین بودیم که تبلیغات را جدی گرفته اند و سال پر بار و پر مخاطبی خواهد بود. طوری که رفتار غیر حرفه ای ستاد برگزاری سینما حقیقت را نادیده گرفتیم که برخلاف اصول هر جشنواره ای در هر جای دنیا، برای تعدادی از فیلم های خاص تبلیغ می کرد و – عملا – به جانبداری از برخی آثار بر می خاست. حتی زمانی که پیامک نامتعارف و نا موجهی آمد مبنی بر « دیدار معاون محترم سینمایی از ستاد برگزاری جشنواره »، همه چیز را گذاشتیم به پای شکوه بیش از پیش جشنواره وعده داده شده، نه چیز دیگر.
ولی بالاخره روز موعود رسید. سینما حقیقت با افتتاحیه ای آغاز کرد که اگر چه ردیف های جلویی اش با مدیران و کارکنان پر شده بود، ولی نیمه خالی سالن بدجوری جلب توجه می کرد. اتفاقی که سعی شد در اختتامیه تکرار نشود و – حتما – سالن پر شود. ولی ماجرا در جشنواره فیلم کوتاه هم دست کمی از نمونه اول نداشت. فیلم سازان شناخته شده حاضر در سالن نه در قیاس با سال های پیش، که در مقایسه با تعداد انگشت های دست آدمی هم عدد قابل توجهی نبودند.
بی برنامگی در مراسم ها و ترک سالن توسط میهمان های خارجی و خالی بودن بیش تر سانس ها از تماشاگر جدی، مهم ترین چیزی است که از این دو جشنواره در سال جاری به یاد خواهد ماند، به علاوه نبودن چیزی به نام برنامه اعلام شده و بروز پدیده اطلاع رسانی روز به روز آثار، طوری که نه تنها تماشاگران، که خود فیلم سازان هم نمی دانستند فیلم شان کی و کجا نمایش داده می شود. مثلا فیلم ساز شهرستانی که با سختی به تهران آمده بود فهمید فیلم او را روز قبل نمایش داده اند، در حالی که به او گفته شده بود نوبت فیلمش فرداست؛ و یا فیلم ساز خارجی که با دعوت و هزینه خود جشنواره به ایران آمده بود، سر میز نهار فهمید فیلمش را آن روز صبح نشان داده اند و تمام شده.

************
 

دست گذاشتن ارشاد بر روی فیلم ها و کنترل مو به موی آن ها باعث شد برنامه ای در این دو جشنواره وجود نداشته باشد، طوری که – مثلا – در روز دوم سینما حقیقت، حتی تا نیمه شب قبلش هم مشخص نبود چه فیلم هایی به روی پرده می رود، و برنامه صبح همان روز اعلام شد. در واقع راهی نبود جز این که تماشاگر جشنواره راه بیفتد برود سینما و ببیند چه چیزی نشان می دهند و چه چیزی دشت می کند.
این در حالی ست که در سال های پیشین، اعتماد معاونت سینمایی به مسئولان این دو جشنواره به گونه بود که جز موارد بسیار معدود؛ فیلم ها اصلا باز بینی نمی شد و با مسئولیت خود دبیر جشنواره به نمایش در می آمد. اصلا هم اشتباه نبود، چرا که دبیر این جشنواره ها، خودشان کارمند عالی رتبه ارشاد بودند و از همین وزارتخانه حقوق می گرفتند.
سال گذشته، که این دو جشنواره توسط مدیران پیشین برگزار شد هم این روال پا بر جا ماند و معاون تازه بر مسند نشسته سینمایی، با اعتماد به مدیران قبلی کار را پیش برد و هیچ اتفاق عجیب و غریبی از سنخ – و جنس – بی برنامگی و ندانم کاری امسال رخ نداد. حالا نباید این سوال پیش آید که چرا این اعتماد نسبت به مدیران جدید که منصوب خود معاون جدید هستند وجود ندارد؟ آیا معاون سینمایی، خودش هم نسبت به حرفه ای بودن – و اصلا، این کاره بودن – این مدیران / دبیران تازه آمده بی اعتماد است؟

*********

اکنون که دو جشنواره سینماحقیقت و فیلم کوتاه را پشت سر گذاشته ایم و فهمیده ایم منظور معاونت سینمایی از بهتر شدن و تخصصی تر شدن چه بوده، بیش از پیش از حذف بخش های مستند و کوتاه از جشنواره فیلم فجر متعجب می شویم. چرا که بر اساس فرمایش معاون محترم سینمایی – که طبق اعلام، بر مبنای مشاوره با کارشناسان هم صورت گرفته – کار « الف » را انجام داده اند به دلیل این که کار « ب » شکل بگیرد. حالا که کار « ب » این گونه انجام شده و در واقع اصلا انجام نشده، تکلیف کار « الف » چه می شود؟ آیا پاسخی برای این پرسش هست؟

همشهری ماه- آذر 1389